MILITARIA I

Alia. Mīlitāria.

Persōnae: Hannō, Thrasymachus

Hannō: Vnde redīs nōbīs Vulcānus, quī Mercurius hinc abierās nōbīs?
 
Thrasymachus: Quōs Vulcānōs aut quōs Mercuriōs mihī narrās?
 
Ha.: Quia ālātus uidēbāre cum abīrēs, nunc claudicās(1).

Th.: Sīc ā bellō redīrī solet.
 
Ha.: Quid tibī cum bellō, homō quōuīs dammā(2) fugācior?

Th.: Spēs praedae reddiderat fortem.(3)

Ha.: Multum igitur refers manubiārum(4)?

Th.: Immo zōnam inānem.
 
Ha.: Tantō minus grauāre sarcinā.

Th.: Atquī sceleribus onustus redeō.
 
Ha.: Grauis profectō sarcina, sī uērum dīcit Prophēta*, quī peccātum appellat plumbum.

Th.: Plūs illīc scelerum et uīdī et patrāuī quam unquam antehāc in omnī uītā.
 
Ha.: Ecquid igitur arrīdet uīta mīlitāris?
 
Th.: Nihil neque scelestius neque calamitōsius.
 
Ha.: Quid igitur in mentem uenit istīs, quī nummō conductī, nōnnūllī grātīs, currunt ad bellum, nōn aliter quam ad conuīuium?
 
Th.: Ego nihil aliud coniectāre possim, quam illōs agī malīs furiīs, sēsēque tōtōs malō daemonī ac miseriae dēuōuisse, nec aliud, quam hīc mānēs suōs anticipāre.
 
Ha.: Ita quidem uidētur. Nam ad rēs honestās uix ūllō pretiō condūcī queant. Sed expōne nōbīs, quōmodo gestum sit proelium, et utrō sēsē inclīnārit uictōria.
 
Th.: Tantus erat strepitus, tumultus, tubārum bombī, cornuum tonitrua, hinnītus equōrum, clāmor uirōrum, ut neque uidēre potuerim, quid gererētur, adeō ut uix scīrem ubī essem ipse.
 
Ha.: Vnde igitur cēterī, quī ex bellō ueniunt, sīc dēpingunt singula, quid quisque dīxerit aut gesserit, quasi nusquam nōn adfuissent ōtiōsī spectātōrēs?
 
Th.: Ego crēdō, istōs mentīrī splendidē. In tentōriō meō quid gestum sit, sciō: quid in proeliō, prōrsus ignōrō.
 
Ha.: An nē hoc quidem scīs, unde tibī uēnerit claudicātiō?
 
Th.: Vix, ita mē Māuors posthāc male amet: suspicor aut saxō, aut equī calce laesum genu.
 
Ha.: At ego sciō.
 
Th.: Scīs? An tibī narrāuit aliquis?
 
Ha.: Nōn, sed dīuīnō.
 
Th.: Dīc igitur.
 
Ha.: Cum fugerēs pauidus, collāpsus humī offendistī in silicem.
 
Th.: Dispeream, nisi rem acū tetigistī(5). Adeō uērisimile est, quod dīuīnāuistī.
 
Ha.: Abī domum, et uxōrī narrā tuās uictōriās.
 
Th.: Illa mihī occinet haud suāue encōmium, quī nūdus redeam.
 
Ha.: Sed unde restituēs, quod rapuistī?
 
Th.: Iam prīdem restituī.
 
Ha.: Cuī?
 
Th.: Scortīs, oenopōlīs?(6) et iīs quī mē uīcērunt āleā.
 
Ha.: Satis mīlitāriter. Pār est ut quod male partum est, pēius dispereat. Vērum ā sacrilegiīs, opīnor, temperātum est.
 
Th.: Immo illīc erat sacrum nihil. Nec profānīs parcitum est, nec fānīs.
 
Ha.: Quō pāctō sarciēs(7)?
 
Th.: Negant oportēre sarcīrī, quod in bellō commissum sit: iūre fit, quod illīc fit.
 
Ha.: Iūre bellī fortassis.
 
Th.: Tenēs.
 
Ha.: At istud iūs summa est iniūria. Tē nōn patriae pietās, sed praedae spēs pertraxit in bellum.
 
Th.: Fateor et arbitror paucōs illūc īre sānctiōre prōpositō.
 
Ha.: Est aliquid īnsānīre cum multīs.
 
Th.: Contiōnātor ē suggestō(8) prōnūntiāuit, bellum esse iūstum.
 
Ha.: Suggestum illud nōn solet mentīrī. Sed ut iūstum sit prīncipī, nōn continuō iūstum est tibī.
 
Th.: Audīuī ex Rabbinis, quod licet suā cuīque arte uīuere.
 
Ha.: Praeclāra ars incendere domōs, dīripere templa, uiolāre sacrās uirginēs, spoliāre miserōs, occīdere innoxiōs.
 
Th.: Laniī condūcuntur ad mactandum bouem; cūr nostra ars reprehenditur, quod condūcimur ad mactandōs hominēs?
 
Ha.: Nōn erās sollicitus, quōnam esset mīgrātūra anima tua, sī contigisset in bellō cadere?
 
Th.: Nōn admodum. Bona spēs habēbat animum meum. Nam dīuae Barbarae mē semel commendāram.
 
Ha.: Recēperat illa tūtēlam tuī?
 
Th.: Sīc mihī uīsa est annuere capite aliquantulum.
 
Ha.: Quandō istuc tibī uīsum est? Māne?
 
Th.: Nōn, sed ā cēnā.
 
Ha.: Sed tum, ut arbitror, etiam arborēs tibī uīsae sunt ambulāre.
 
Th.: Vt hic dīuīnat omnia! Sed praecipua spēs erat in dīuō Christophorō, cūius imāginem quotīdiē contemplābar.
 
Ha.: In tentōriīs? Vnde illīc dīuī?(9)

Th.: Carbōne pīnxerāmus illum in uēlō.
 
Ha.: Nīmīrum haudquāquam ficulnum, ut aiunt, praesidium(10) erat carbōnārius ille Christophorus. Sed extrā iocum; nōn uideō quī possīs expiārī ā tantīs flāgitiīs, nisi tē cōnferās Rōmam.
 
Th.: Immo nōuī uiam breuiōrem. 

Ha.: Quam?
 
Th.: Ībō ad Dominicālēs; illīc paullō trānsigam cum commissariis(11).
 
Ha.: Etiam dē sacrilegiīs?
 
Th.: Etiam sī Chrīstum ipsum spoliāssem, ac dēcollāssem etiam; tam largās habent indulgentiās et auctōritātem compōnendī.
 
Ha.: Bene habet, sī uestram compositiōnem Deus ratam habuerit.

Th.: Immo magis metuō, nē diabolus nōn habeat ratam. Nam Deus nātūrā plācābilis est.
 
Ha.: Quem tibī sacerdōtem dēligēs?
 
Th.: Cuī cōgnōuerō quam minimum esse frontis ac bonae mentis.

Ha.: Nē nōn habeant similēs lābra lactūcās**. Ab illō pūrus abībis ad corpus dominicum?(12)

Th.: Quid nī? Posteāquam semel effūderō sentīnam in illīus cucullam, ego mē exonerāuerō sarcinā: ipse uīderit, quī absoluit.
 
Ha.: Quī(13) scīs an absoluat?
 
Th.: Sciō.
 
Ha.: Quōnam indiciō?
 
Th.: Quia manūs impōnit capitī, admurmurāns, nesciō quid.

Ha.: Quid sī redeat tibī omnia peccāta tua, cum manum impōnit, haec admurmurāns: absoluō tē ab omnibus benefactīs, quae nūllā in tē comperiō, et restituō tē tuīs mōribus, tālemque dīmittō quālem accēpī?   

Th.: Vīderit ille, quid dīcat: mihī satīs est, quod mē crēdō absolūtum.
 
Ha.: Sed istuc tuō perīculō crēdis. Fortasse nōn fuerit satis Deō, cuī dēbēs.
 
Th.: Vnde tū mihī obuius, quī mihī cōnscientiam ē serēnā nūbilam redderēs?
 
Ha.: Fēlix occursus. Bona auis est obuius amīcus, quī bene moneat.
 
Th.: Nesciō quam bona, certē parum suāuis.
 
*Vidē Ezech. 22.18.20; Zach. 5.7.8.
** Cum similia similibus, dīgna dīgnīs ēueniunt. Nātum adagium ab asinō carduōs pāscente, quae lactūca asinīnīs lābrīs dīgna.  (Si omnia de hoc prouerbio scire uis, hunc locum lege).

(1) Si propter crus laesum male ambulamus, dicitur "claudicamus". 
(2) Damma, -ae (f.) : ceruus.
(3) Spes praedae me reddiderat fortem. "Me" subauditur.
(4) "aliud omnino praeda est ... aliud manubiae. Nam praeda dicitur corpora ipsa rerum, quae capta sunt; manubiae uero appellatae sunt pecunia a quaestore ex uenditione praedae redacta" Gell. 13.24.25. Sed hoc in loco quoque legimus multos praedam pro manubiis et manubias pro praeda ponunt.
(5) Rem acu tangere : haec est iunctura.
(6) oenopōlīum : taberna ubi uinum uenditur. Editio Erasmi mea legit "oenopolis" et hoc in loco ad uiros qui tabernam administrant referre uidetur.
(7) sarcire est "integrum facere" (Vid. Lewis and Short ad locum).
(8) suggestus, -us : pulpitum, -i
(9) Vnde illīc dīuī? : subauditur "unde illic imago diui Cristhophori uenit?"
(10) Ficulnum praesidium est praesidium inutile. Si plura scrire uis de hac iunctura, hunc locum lege.
(11) "Dominicales" et "commissariis" quid haec uerba significent, nescio.
(12) "corpus dominicum" fortasse ad communionem Christianam refert.
(13) "qui" : quo modo, quo pacto.

DE CAPTANDIS SACERDOTIIS I

Alia. Persōnae.

PAMPHAGUS, COCLES.

Pamphagus: Aut parum prōspiciunt oculī, aut Coclitem ueterem compōtōrem meum uideō.

Cocles: Immo nihil tē fallunt oculī tuī: uidēs sodālem ex animō tuum. Nūlla cuīquam erat spēs reditūs tuī, quī tot annōs abfueris, īgnārīs omnibus quae tē terrārum habēret regiō. Sed unde? Dīc, quaesō.

Pa.: Ab antipodibus.

Cō.: Immo ab īnsulīs, opīnor, Fortūnātis.

Pa.: Gaudeō, quod agnōueris sodālem tuum: nam uerēbar, nē sīc domum redīrem, quemadmodum rediit Vlysses.

Cō.: Quōnam pāctō rediit ille?

Pa.: Nec ab uxōre est agnitus. Sōlus canis iam uetulus, mōtā caudā dominum agnōuit.

Cō.: Quot annōs ille domō abfuerat?

Pa.: Vīginti.

Cō.: Tū plūrēs abfuistī: nec tamen fefellit mē tua faciēs. Sed quis istuc narrat dē Vlysse?

Pa.: Homērus.

Cō.: Ōh, ille, ut aiunt, pater est omnium fābulārum. Fortassis uxor interim ascīuerat taurum alium, et idcircō nōn agnōuit Vlyssem suum.

Pa.: Immo nihil illā castius, sed Pallas addiderat Vlyssī senium, nē posset agnōscī.

Cō.: Quī tandem agnitus est?

Pa.: Ē tūberculō, quod habēbat in digitō pedis: id animaduertit nūtrīx iam admodum anus, dum illī pedēs lauat.

Cō.: Ō cūriōsam lamiam(1)! Et tū mīrāris, sī ego tē agnōuī ex istō tam īnsīgnī nāsō?

Pa.: Nihil mē poenitet hūius nāsī.

Cō.: Nec est cūr poeniteat, cum organum tibī sit ad rēs tam multās ūtile.

Pa.: Ad quās?

Cō.: Prīmum ad exstinguendās lucernās erit cornū uice. (2)

Pa.: Perge.

Cō.: Deinde sī quid hauriendum erit ē cauō profundiōre, fuerit locō promuscidis (3).

Pa.: Papae!

Cō.: Sī manūs erunt occupātae, licēbit ūtī uice paxillī(4).

Pa.: Etiamne amplius?

Cō.: Condūcet(5) excitandō, sī dēfuerit follis.

Pa.: Bellē narrās. Quid praetereā?

Cō.: Sī lūmen officiat scrībentī, praebēbit umbrāculum.

Pa.: Ha ha ha: est praetereā quod dīcās?

Cō.: In bellō nāuālī praebēbit ūsum harpagōnis.

Pa.: Quid in bellō terrestrī?

Cō.: Erit locō clypeī.

Pa.: Quid deinde?

Cō.: Findendīs ligneīs erit cuneus.

Pa.: Probē.

Cō.: Sī praecōnem agās, erit tuba: sī classicum canās, cornū: sī fodiās, ligō: sī metās, falx: sī nāuigēs, ancora; in popīnā fuerit fuscina(6): in piscandō hāmus.

Pa.: Ō mē fēlīcem! Nesciēbam mē circumferre tam ad multa condūcibilem(7) supellectilem.

Cō.: Sed quis interim terrārum angulus tē habuit?

Pa.: Rōma.

Cō.: At quī fierī potuit, ut in tantā lūce nēmō tē scīret uīuum?

Pa.: Immo nusquam magis latent bonī uirī; adeō, ut saepe clārissimā lūce nēminem uideās in frequentī forō.

Cō.: Redīs igitur nōbīs onustus sacerdōtiīs.

Pa.: Vēnātus equidem sum sēdulō: at parum fāuit Dēlia. Nam complūrēs illīc piscantur hāmō, quod dīcit solet, aureō.

Cō.: Stultum piscandī genus.

Pa.: Et tamen pulchrē succēdit nōnnūllīs. Sed nōn omnibus fēlīciter cadit haec ālea.

Cō.: An nōn īnsīgniter stultī sunt, quī plumbum commūtant aurō?

Pa.: Sed nōn intelligis, in plumbō sacrō uēnās aurī subesse.

Cō.: Quid igitur? Redīstī nōbīs nihil aliud quam Pamphagus?

Pa.: Nōn.

Cō.: Quid igitur?

Pa.: Lupus hiāns.

Cō.: Fēlīcius redeunt, quī asinī redeunt, sacerdōtiōrum sarcinā grauēs. Cūr māuis sacerdōtium quam uxōrem?

Pa.: Quia mihī placet ōtium. Arrīdet Epicurea uīta.

Cō.: At meā sententiā suāuius uīuunt, quibus est lepida puella domī, quam complectantur, quotiēns libet.

Pa.: Sed adde, nōnnumquam cum nōn libet. Amō uoluptātem perpetuam. Quī dūcit uxōrem, ūnō mēnse fēlix est: cuī contingit optimum sacerdōtium, in omnem usque uītam fruitur gaudiō.

Cō.: Sed trīstis est sōlitūdō: adeō ut nec Âdam suāuiter uictūrus fuerit in Paradīsō, nisi Deus illī adiūnxisset Êuam.

Pa.: Nōn deerit Êua, cuī sit opulentum sacerdōtium.

Cō.: Sed uoluptās nōn est uoluptās, quae cum malā fāmā malāque cōnscientiā coniūncta est.

Pa.: Vērum dīcis: et idcircō mihī in animō est, cōnfābulātiōne librōrum sōlitūdinis taedium fallere.

Cō.: Istīs quidem sodālibus nihil iūcundius. Sed redīsne ad tuam piscātiōnem?

Pa.: Redeō, sī liceat parāre nouam ēscam.

Cō.: Aureamne an argenteam?

Pa.: Vtramlibet.

Cō.: Bonō animō es; pater suppeditābit.

Pa.: Nihil illō tenācius. Nec crēditūrus est dēnuō, cum intellexerit, mihī sortem etiam perīsse.

Cō.: Vērum ista lēx est āleae.

Pa.: Sed ille nōn dēlectātur hāc āleā.

Cō.: Sī pernegābit ille, commōnstrābō tibī, unde possīs quantum uolēs pecūniae sūmere.

Pa.: Tū uērō mihī uoluptātem narrās: age mōnstrā; iam cōr mihī salit.

Cō.: In prōmptū est.

Pa.: Nactus es thēsaurum aliquem?

Cō.: Sī nactus essem, mihī nactus essem, nōn tibī.

Pa.: Sī queam corrādere centum ducātōs, reuīxerit spēs.

Cō.: At ego tibī commōnstrō unde possīs haurīre centum mīllia.

Pa.: Quīn tū igitur mē beās(8)? Nē diūtius ēnecā. Dīc, unde?

Cō.: Ex asse Budaei*. Illīc reperiās innumerās myriades, sīue auream mālīs monētam, sīue argenteam.

Pa.: Abī, quō dīgnus es, cum tuō iocō. Illinc tibī resoluam, quod dēbuerō pecūniae.

Cō.: Resoluēs, sed quod illinc tibī numerārō(9).

Pa.: Age, nōuī nāsum tuum.

Cō.: At mihī prae tē nāsus est nūllus.

Pa.: Immo nihil tē nāsūtius(10). Nihil es nisi nāsus. Lūdis in rē sēriā. Hāc in rē ringī(11) possim citius, quam rīdēre. Rēs grauior est, quam ut rīdēre libeat. Tū sī hīc essēs, nōn lūderēs. Sum tibī lūdībriō. Illūdis mihī et illūdis mē. Iocō mē tractās in rē neutiquam iocōsā.
 
Cō.: Minimē rīdeō; id, quod rēs est, dīcō. Nōn rīdeō quidem; immo rem ipsam dīcō. Sēriō loquor. Ex animō loquor. Simpliciter loquor. Vēra loquor.

Pa.: Ita tibī semper stet in capite pīleum, ut ista tū simpliciter loqueris. Sed cessō abīre domum, cōgnitūrus quō statū sint illīc omnia?

Cō.: Offendēs noua permulta.

Pa.: Crēdō; sed utinam omnia ex animī sententiā.

Cō.: Istuc optāre licet omnibus; sed hāctenus obtigit nēminī.

Pa.: Hoc quoque commoditātis adferet utrīque nostrum sua peregrīnātiō, quod dulcior erit posthāc domus.

Cō.: Nesciō: nam uideō quōsdam septies illō recurrere. Adeō scabiēs illa sine fīne solet prūrīre, sī quem semel inuāserit.


* Uīxit Erasmi? tempore Guili?. Budaeus? Gallus, quī doctissimum lībrum librum dē asse scrīpsit.
 
(1) lamia: ex uocabulo Graeco λαμία, quod "uenefica" susque deque Latine dicitur.

(2) cornu uice: Mihi mendum uidetur "cornu uice" dicere, fortasse rectius "cornus uice", quod in aliis exemplis semper "uice" casum genetiuum postulat.

(3) promuscis, promuscidis = proboscis, proboscidis f. : elephanti proboscides siue promuscides habent, id est, longos nasos.

(4) paxillus, -i; pinza (peg?) 

(5) conducet excitando : nasus tuus utilis erit ad excitandum ignem.

(6) fuscina : est arma quae Neptunus portat sed quoque, fortasse, instrumentum quo in edendo utimur. 

(7) conducibilem : utilem 

(8) beas : laetum me facis 

(9) numeraro : numerāuerō 

(10) nasutius : "nasutus" est nomen adiectiuum quod sibi uult "qui nasum longum et magnum habet". Verbi gratia, elephanti nasuti sunt. Sed nasutus quoque callidus, sagax significat. Ergo, hoc in loco Erasmus uidetur duabus uiribus uerbi iocare.

(11) ringi : ringor : iratus sum, in malam partem mirari 
 

ALIA IN CONGRESSV I

ARNOLDVS, CORNĒLIVS


Arnoldus: Saluē multum, Cornēlī, iam tōtō saeculō dēsīderāte.

Cornēlius: Saluē et tū sodālis exoptātissime.

Ar.: Iam dēspērābāmus reditum tuum. Vbī tamdiū peregrīnātus es?

Cō.: Apud īnferōs.

Ar.: Nōn admodum uērī dissimile dīcis, adeō nōbīs redīstī squālidus, macilentus ac pallidus.

Cō.: Immo ab Hierosolymīs adsum tibī, nōn ā profundīs Mānibus.

Ar.: Quis Deus, aut quis uentus tē illūc adēgit?

Cō.: Quae rēs adigit aliōs innumerōs.

Ar.: Stultitia, nī fallor.

Cō.: Igitur hoc conuīciī nōn in mē sōlum competet.

Ar.: Quid illīc uēnābāre? [Id est, quid illīc quaerēbās?

Cō.: Vt miser essem.

Ar.: Istuc licēbat domī. Estne illīc, quod tū putēs spectātū dīgnum?
Cō.: Vt ingenuē fatear tibī, propemodum nihil. Ostenduntur quaedam monumenta uetustātis, quōrum mihī nihil nōn uidēbātur commenticium et excōgitātum ad illicendos simplicēs et crēdulōs. Immo nec hoc arbitror illōs certō scīre, quō locō sita fuerit ōlim Hierosolyma.

Ar.: Quid igitur uīdistī?

Cō.: Magnam ubīquē barbariem.

Ar.: Nihilō sānctior redīs?

Cō.: Immo multīs partibus dēterior.

Ar.: Nummātior ergō?

Cō.: Immo nūdior leberide*. [Hoc uocabulum in glossario non inuenio (?)

Ar.: An nōn poenitet igitur tam longinquae peregrīnātiōnis frūstrā susceptae?

Cō.: Nec pudet, quia tam multōs habeō stultitiae meae sodālēs: nec poenitet, quia frūstrā iam sit poenitēre.

Ar.: Nihil ergō frūctūs refers ē tam difficilī peregrīnātiōne?

Cō.: Multum.

Ar.: Quid tandem?

Cō.: Quia posthāc uīuam suāuius.

Ar.: An quia iūcundum est meminisse labōrum āctōrum?

Cō.: Est istuc quidem nōnnihil, sed nōn in hōc sunt omnia.

Ar.: Estne aliud praemium?

Cō.: Est sānē.

Ar.: Quod? Effāre.

Cō.: Magnā uoluptāte, quotiēns libēbit, et ipse mē afficiam et aliōs, mentiendō, quotiēns itinerārium meum recitābō in conciliābulīs aut in conuīuiīs.

Ar.: Profectō nōn tū procul aberrās ā scopō.

Cō.: Deinde nōn minus capiam uoluptātis, cum aliōs audiam mentientēs dē rēbus, quās nec audiērunt unquam, nec uīdērunt. Idque faciunt tantā cōnfīdentiā ut, cum narrent Siculīs gerrīs uāniōra, tamen sibī etiam persuādeant, sē uēra loquī. [gerrae, -arum : nugae

Ar.: Mīrā uoluptās! Nōn omnīnō tibī periit oleum et opera, quod aiunt.

Cō.: Immo hoc arbitror aliquantō consultius, quam quod faciunt istī, quī paullō pecūniā conductī proficīscuntur in mīlitiam, omnium scelerum scholam.

Ar.: Sed illīberālis est uoluptās, ex mendāciīs uoluptātem capere.

Cō.: Vērum hoc aliquantō līberālius, quam obtrectātiōne uel dēlectāre uel dēlectārī, aut āleā tempus et rem perdere.

Ar.: Cōgor equidem pedibus in tuam īre sententiam.

Cō.: Vērum est et alius frūctus.

Ar.: Quis?

Cō.: Sī quis erit amīcus ēgregiē cārus, affīnis huic īnsāniae, eum admonēbō domī maneat; ut nautae solent, ēiectī naufragiō, monēre nāuigātūrōs, quid perīculī sit uītandum.

Ar.: Vtinam monitor adfuissēs in tempore!

Cō.: Quid? Num similis morbus tē quoque corripuit? Num afflāuit et tē hūius malī contāgium?

Ar.: Vīsī Rōmam et Compostellam.

Cō.: Deum immortālem, quantō mihī sōlāciō est, tē contigisse stultitiae meae socium! Quae Pallas istuc tibī mīsit in mentem?

Ar.: Nōn Pallas, sed ipsa Moria, praesertim cum domī habērem uxōrem integrā adhūc aetāte, līberōs aliquot, et familiam quae pendēbat ex mē et operā meā quotīdiānā alitur.

Cō.: Oportuit fuisse sēriae reī quippiam, quod tē ā cārissimīs tuīs distrāxerit. Narrā obsecrō.

Ar.: Pudet dīcere.

Cō.: Nōn apud mē, quī, ut scīs, eōdem tenear malō.

Ar.: Compōtābāmus aliquot uīcīnī. Vbī uīnō incaluerat animus, erat quī praedicābat sibī esse in animō salūtāre dīuum Iacobum: erat alter, quī dīuum Petrum. Illicō nōn dēfuit ūnus aut alter, quī spondērent, sē comitēs fore. Tandem uīsum est, ut omnēs īrent simul. Ego, nē uidērer parum commodus compōtor, pollicitus sum et ipse. Mox agitārī coeptum, utrō potius īrēmus, Rōmam an Compostellam. Factum est senātūscōnsultum, ut bonīs auspiciīs utrōque postrīdiē proficīscerēmur omnēs.

Cō.: Ō graue dēcrētum, dīgnius, quod uīnō īnscrīberētur, quam aerī.

Ar.: Ac mox ingēns obambulat patera, quam ubī suō quisque ōrdine ēbibisset, uōtum factum est inuiolābile.

Cō.: Noua religiō; sed num omnibus contigit reditus incolumis?

Ar.: Omnibus, praeterquam tribus, quōrum ūnus in profectiōne moriēns, mandāuit nōbīs ut suīs uerbīs salūtem dīcerēmus Petrō et Iacobō. Alter periit Rōmae, iussitque ut suō nōmine salūtārēmus uxōrem ac līberōs. Tertium relīquimus Flōrentiae, ualētūdinis plānē dēplōrātae. Opīnor iam esse apud superōs.

Cō.: Adeōne pius erat?

Ar.: Immo nūgātor maximus.

Cō.: Vnde igitur istuc suspicāre?

Ar.: Quia pēram habēbat indulgentiīs largissimīs distentam.

Cō.: Audiō: sed iter est longum in caelum, nec satis, ut audiō, tūtum ob lātrunculōs, quī obsident regiōnem āëris mediam.

Ar.: Vērum: sed ille sat erat mūnītus diplōmatibus.

Cō.: Quā linguā dēscrīptīs?

Ar.: Rōmānā.

Cō.: In tūtō est igitur?

Ar.: Est, nisi forte incidat in genium aliquem, quī Latīnē nesciat: tum esset illī redeundum Rōmam, et nouum diplōma impetrandum.

Cō.: Bullae uenduntur illīc mortuīs?

Ar.: Maximē.

Cō.: Sed interim illud mihī monendus es, nē quid effūtiās incōgitantius: iam enim Corycaeis** plēna sunt omnia. [effutias : dicas

Ar.: Ego uērō nihil ēleuō indulgentiās, sed combibōnis meī stultitiam rīdeō, quī cum esset aliōquī nūgātor nūgācissimus, salūtis suae prōram, ut aiunt, ac puppim in membrānā collocāuit potius, quam in corrēctīs affectibus. Sed quandō fruēmur illā uoluptāte, quam modo praedicābās?

Cō.: Cum erit commodum, adōrnābimus compotatiunculam aliquam, uocābimus nostrī ōrdinis hominēs, ibi certābimus mentiendō, nōsque affatim mūtuīs mendāciīs oblectābimus. [affatim = satis

Ar.: Age fīat.


* Prōuerbium est in uehementer tenuēs. Nam leberis sīgnificat serpentis exuvium, quō nihil potest esse inānius. [Primam sententiam non intellego. Suspicor fortasse sententiam corruptam esse.

** Id est obseruātōribus. Corycaei per portūs Cōrycī montis dispersī, negōtiātōrum cursum inquīrēbant, ac deinde pīrātīs sīgnificābant.

MANDANDI AC POLLICENDI I

Personae: Iacobus, Sapidus.

• (Prima pars) Mandandi et pollicendi.

Iacobus: Quaesō ut haec rēs tibī cordī sit. Etiam atque etiam rogō ut hoc negōtium tibī sit cūrae. Hāc in rē uelim, ut tōtum Sapidum exserās [tōtō Sapidō utāris]. Sī mē amās, causam hanc tractābis dīligenter. Hāc in rē quaesō, ut advigilēs. Cūrābis hanc rem meā causā dīligenter. Sī uērē is es, quem semper esse tē mihī persuāsī, fac, ut sentiam hāc in causā, quantī mē faciās. 

Sapidus: Dēsine; ego tibī hoc effectum reddam, et quidem propediem. Ēuentum praestāre nōn possum: illud polliceor mihī nec fidem, nec studium dēfutūrum. Cūrābō dīligentius, quam sī mea rēs agerētur: quamquam meam esse dūcō, quae sit amīcī. Faciam, ut in mē quiduīs dēsīderēs citius, quam fidem ac dīligentiam. Tū fac, in utramque dormiās aurem: ego tibī hoc cōnfectum dabō. Tū quiētus estō, in mē recipiō prōuinciam omnem. Gaudeō mihī datam occāsiōnem, quā dēclārem animum in tē meum. Equidem ōrātiōne nihil polliceor, sed rē praestābō, quicquid est amīcī sincērī et ex animō bene uolentis. Nōlim tē lactāre uānā spē. Illud efficiam, ut dīcās, hoc negōtiī mandātum amīcō.  

• (Altera pars) Successus

Sa: Rēs successit opīniōne melius. Fortūna uōtīs utrīusque fāuit. Sī fortūna tibī nūpsisset, nōn potuisset esse obsequentior. Rēs tua et uentīs et amne secundō prōcessit. Vīcit etiam uōta nostra fortūnae fauentis afflātus. Opīnor, tē litāsse Rhamnūsiae, cuī sīc ex sententiā cadunt omnia. Plūs impetrāuī, quam fuissem ausus optāre. Ventīs per omnia secundīs hic cursus nōbīs perāctus est. Rēs omnis cecidit ex sententiā. Pulchrē nōbīs cecidit haec ālea. Opīnor, uolāsse noctuam, adeō fēlīciter exiit nōbīs parum sapienter īnstitūtum. 

• (Tertia pars) Gratiarum actio

Ia.: Equidem et grātiam habeō et habitūrus sum, quoad uīuam, maximam. Prō istō tuō in mē officiō parēs agere grātiās uix possum, referre nēquāquam. Videō, quantum dēbeam tuō in mē studiō. Nihil mīror; neque enim tū quicquam nouī fēcistī, et hōc magis dēbeō. Dē istōc tuō in mē officiō amō tē, mī Sapide, ut pār est, maximē. Quod hāc in causā praestiteris amīcum minimē aulicum, et habētur ā mē grātia et semper habēbitur. Quod meum negōtium tibī cordī fuerit, amō tē, et habeō grātiam. Istōc officiō grātiam inīstī apud mē maximam. Pergrātum est quod causam meam ēgeris bonā fidē. Ex omnibus officiīs, quae tū plūrima in mē contulistī, hoc est longē grātissimum. Referre grātiam parem nēquāquam possum: agere accūrātius, inter nōs superuacāneum sit: quod ūnum possum, hebēbō, dum uīxerō. Istōc beneficiō fateor, tibī mē magnoperē dēuinctum esse. Hōc nōmine plūs tibī dēbeō, quam unquam soluendō esse queam. Hōc beneficiō arctius mē tibī dēuinxistī, quam ut possim dissoluere. Obligātiōrem mē tibī reddidistī, quam ut nōmen meum ē tuō diāriō possim unquam expungere. Hōc officiō mē sīc tuum reddidistī, ut nūllum mancipium aequē sit in rēbus erī suī. Hāc rē mē tibī dēuinctiōrem reddidistī, quam ut umquam aes aliēnum possim resoluere. Plūrimīs nōminibus tibī dēbeō, sed nōn aliō plūs, quam hōc. Prō mediōcribus beneficiīs agendae sunt grātiae: hoc māius est, quam ut conueniat uerbīs grātiās agere.

• (Quarta pars) Responsio.

Sa.:  Aufer mihī ista. Māior est nostra necessitūdō, quam ut uel tū mihī, uel ego tibī prō ūllō officiō dēbeam grātiās agere. Nōn contulī hoc in tē beneficium, sed retulī. Mihī quidem abundē relātam grātiam arbitror, sī grātum est, quod fēcī sēdulō. Nōn est, cūr mihī grātiās agās, sī prō tot tuīs in mē beneficiīs nōn uulgāribus hoc officiolī rēpendī. Equidem nihil laudis mereor; ingrātissimus habendus, sī dēfuissem amīcō. Quicquid est in rēbus meīs, quicquid meā cūrā praestārī potest, hoc tam tuum esse dūcitō, quam id, quod est maximē tuum. Videor mihī beneficium accēpisse, quod nostrum officium bonī cōnsulis. Prō tantillō officiō mihī tam accūrāte grātiās agis, quasi nōn multō māiōra tibī dēbeam. Sibī bene facit, quī bene facit amīcō. Quī bene merētur dē amīcō, nōn dat beneficium, sed foenerat. Sī ex animō probās officium in tē meum, fac ūtāre saepius. Ita crēdam, tibī grātum esse, quod fēcī, sī quotiēns dēsīderābis operam meam, nōn rogēs, sed imperēs, quod uolēs.

* Opīnor, tē litāsse Rhamnūsiae : Rhamnūsia est Nemesis, dea Graeca iūstitiae.

* Opīnor, uolāsse noctuam : Athēniēnsibus ōlim noctuae uolātus uictōriae symbolum habēbātur, quod haec auis Mineruae sacra crēderētur.

DE REBVS DOMESTICIS I (cur non uisis? Non licuit per occupationem)

Alia

Syrus, Getā.

 
Syrus: Optō tibī multam fēlīcitātem.
 
Getā: Et ego tibī condūplicātum optō, quicquid optās mihī.
 
Sy.: Quid agis reī?
 
Ge.: Cōnfābulor.
 
Sy.: Quid? Cōnfābulāre sōlus?
 
Ge.: Vt uidēs.
 
Sy.: Fortasse tēcum. Proinde tibī uidendum, ut cum homine probō fābulēris.
 
Ge.: Immo cum lepidissimō congerrōne fābulor.
 
Sy.: Quō?
 
Ge.: Âpulēiō.
 
Sy.: Istud quidem nunquam nōn facis. Sed amant alterna Camoenae. 
         Tū perpetuō studēs.

Ge.: Nōn est ūlla studiōrum satietās.
 
Sy.: Vērum, sed est tamen modus quīdam. Nōn omittenda quidem sunt studia, 
       sed tamen intermittenda nōnnunquam. Nōn abīcienda sunt, sed relaxanda. 
       Nihil suāue, quod perpetuum. Voluptātēs commendat rārior ūsus. Tū nihil 
       aliud quam studēs. Perpetuō studēs. Continenter incumbis litterīs. 
       Indēsinenter inhaerēs chartīs. Studēs noctēs ac diēs. Nunquam nōn 
       studēs. Assiduus es in studiō. Iūgiter intentus es librīs. Nūllum facis 
       studendī fīnem, neque modum. Nūllam studiīs tuīs requiem intermiscēs.    
       Nunquam studendī labōrem nec intermittis, nec remittis.
 
Ge.: Age, tuō mōre facis. Rīdēs mē, ut solēs. Nunc lūdis tū quidem mē. Salsē 
       mē rīdēs. Satyricum agis. Nāsō mē suspendis aduncō. Nōn mē fallit tuum 
       scōmma(1). Nunc plānē iocō mēcum agis. Sum tibī rīsuī. Rīdeor abs tē. Prō 
       dēlectāmentō mē habēs. Nunc mē lūdōs dēliciāsque facis. Eādem operā 
       assue mihī auriculās asinī. Ipsī cōdicēs puluere sitūque obductī(2) 
       loquuntur quam sim immodicus in studiō.
 
Sy.: Ēmoriar, nī loquor ex animō. Dispeream, sī quid fingō. Nē uīuam sī quid 
       simulō. Loquor id, quod sentiō. Quod rēs est, dīcō. Sēriō loquor. Ex animō 
       loquor. Nōn secus sentiō quam loquor. 

(Cūr nōn uīsis?)

Geta: Quid causae est, quod tam diū nōs nōn inuīseris? Quid reī est, quod nōs 
          tam rārō uīsis? Quid accīdit quod tantō tempore nōs nōn adieris? Quārē 
          tam rārus es salūtātor? Quid sibī uult, quod nōs tam diū nōn conuēneris? 
          Quid obstitit, quō minus uīsās nōs frequentius? Quid impedīmentō fuit, 
          quō minus iam diū fēceris nōbīs tuī uidendī cōpiam? 

(Nōn licuit per occupātiōnem)

Sy.: Nōn licuit per ōtium. Voluī quidem, at nōn licuit mihī per mea negōtia. 
       Hāctenus nōn sinēbant negōtia, ut tē uīserem. Nōn patiēbantur undae 
       negōtiōrum, quibus inuoluēbar, ut tē salūtārem. Occupātior fuī, quam ut 
       potuerim. Tam uariīs distringēbar cūrīs, ut mihī nōn fuerit līberum adīre tē: 
       uix ipsī mihī fuit cōpia meī, sīc mē tōtum molesta quaedam negōtia 
       possidēbant. Negōtiīs meīs imputābis, nōn mihī. Nōn dēfuit uoluntās, sed 
       uetuit necessitās. Hāctenus nōn uacāuit. Hāctenus nōn contigit ōtium. 
       Hāctenus nōn fuit uacuum. Nōn licuit per ualētūdinem. Nōn licuit per 
       tempestātem.

Ge.: Equidem accipiō tuam excūsātiōnem, sed hāc lēge, nē saepius ūtāris. 
       Excūsātiō tua iūstior est, quam uellem, sī quidem ualētūdō fuit in causā. 
       Hāc lēge mihī pūrgātus eris, sī, quod cessātum est, officiō sarciās: sī 
       superiōrem cessātiōnem crēbrā uīsitātiōne pēnsēs.
 
Sy.: Tū nihil morāris istīusmodi officia nimium uulgāria. Amīcitia nostra firmior 
       est, quam ut sit officiīs istīs uulgāribus alenda. Satis crēbrō uīsit, quī 
       cōnstanter amat.
 
Ge.: Male sit istīs cūrīs, quae tē nōbīs adimunt. Quid imprecer istīs negōtiīs, 
       quae tālem amīcum nōbīs inuident? Pessimē sit istī febrī, quae nōs tam 
       grauī dēsīderiō torsit tuī. Male pereat ista febris, tē quidem incolumī.

1. scomma : conuicium, maledictum 
2. puluere sitūque obductī : puluere et plantis minimis operti.

PERCONTANDI II

Alia. Persōnae.

Mopsus, Dromō.

Mopsus: Quid fit? Quid agitur, Dromō?

Dromō: Sedētur.

Mo.: Videō. Sed quōmodo sē rēs habent tuae?

Dr.: Vt solent iīs quibus superī sunt parum propitiī.

Mo.: Istuc ōminis āuertat Deus. Quid agis?

Dr.: Equidem ōtium agō. Id quod uidēs, nīmīrum nihil.

Mo.: Praestat ōtiōsum esse, quam nihil agere. Ego tē fortassis occupātum sēriīs 
           negōtiīs interpellō.

Dr.: Immo maximē uacuum. Iam enim mē cēperat ōtiī taedium et congerrōnem 
      dēsīderābam.

Mo.: Fortassis impediō, interrumpō, interturbō tua negōtia.

Dr.: Immo taedium ōtiī discutis.

Mo.: Dā ueniam, sī tē parum in tempore interpellāuī.

Dr.: Immo ipsō in tempore aduenīs. Opportūnē tē hūc attulistī. Optātus ades.  
          Interuentus tuus est mihī uehementer grātus.

Mo.: Fortassis aliquid sēriae reī inter uōs agitur, cuī nōlim esse impedīmentō.

Dr.: Immo lupus, quod aiunt, ades in fābulā. Nam dē tē sermō erat.

Mo.: Facile crēdiderim: nam mihī hūc uenientī mīrē tinniēbat auris.

Dr.: Vtra?

Mo.: Laeua. Vnde cōniciō, nihil magnificē dē mē fuisse praedicātum.

Dr.: Immo nihil nōn honōrificum.

Mo.: Vānum igitur fuerit oportet. Sed quid est bonae reī?

Dr.: Aiunt, tē uēnātōrem esse factum.

Mo.: Immo iam intrā cassēs meōs est praeda, quam uēnābar.

Dr.: Quaenam?

Mo.: Lepida puella, quam perendiē ductūrus sum: uōsque ōrō ut meās nuptiās  
       uestrā praesentiā dīgnēminī honestāre.

Dr.: Quaenam est spōnsa?

Mo.: Aloisia, Chremētis fīlia.

Dr.: Ēgregium spectātōrem fōrmārum! Tuīs oculīs adlubuit illa, nigrō capillitiō, 
       sīmīs nāribus, ōre praelargō, uentre prōminulō?

Mo.: Dēsinite. Mihī eam dūxī, nōn uōbīs. Nōn sat est, quod suō rēgī pulchra  
        est rēgīna? Ita dēmum mihī illa placēbit, sī uōbīs nōn admodum placeat. 

PERCONTANDI I

Alia. Persōnae.

Aegidius, Leonardus.

Aegidius: Quō noster Leonardus?

Leonardus: Ad tē ībam.

Ae.: Istud quidem facis īnsolēns. (1)

Le.: Quam ob rem?

Ae.: Quia iam annus est, quod nōs nōn inuīseris. (2)

Le.: Mālo in hanc peccāre partem, ut dēsīderer, quam ut obtundam.

Ae.: Immo bonī amīcī nūlla est apud mē satietās. Immo quō crēbrius ueniēs, 
        hōc mihī ueniēs grātior.

Le.: Quid interim agitur domī tuae?

Ae.: Multa sānē, quae nōlim.

Le.: Nōn mīror. Sed iamne peperit uxor?

Ae.: Iamdūdum et quidem gemellōs.

Le.: Quid ego audiō?

Ae.: Sīc rēs habet (3): atque illī iam dēnuō tumet uterus.

Le.: Istōc pāctō solet augērī familia.

Ae.: Sed utinam fortūna sīc augēret pecūniam, ut uxor familiam.

Le.: Iamne ēlocāstī fīliam?

Ae.: Nōndum.

Le.: Vidē, nē parum tūtum sit, uirginem tam grandem (4) dētinēre domī. 
       Quaerendus est gener aliquis.

Ae.: Nihil opus. Iam procī complūrēs illam ambiunt spōnsam.

Le.: Quid igitur superest, nīsī ut ē multīs dēligās, quī tibī maximē sit 
       accommodus?

Ae.: Omnēs ēiusmodī sunt, ut nesciam, quem cuī praeferam: sed abhorret ā 
       nuptiīs fīlia.

Le.: Quid aīs*(6)? Atquī, nī fallor, iamdūdum nūbilis est. Iamdūdum est apta 
       uirō, mātūra coniugiō. Iamprīdem est tempestīua uirō.

Ae.: Quidnī, annum ēgressa iam decimum septimum. Annum iam agēns 
        ūndēuīgēsimum. Annōs nāta decem et octō.

Le.: Cūr abhorret igitur ā mātrimōniō?

Ae.: Ait, sē uelle Chrīstō nūbere.

Le.: Sānē multās habet ille spōnsās. An malō geniō nūpsit, quae castē uīuit cum
       marītō?

Ae.: Mihī quidem nōn uidētur.

Le.: Quis Deus hunc affectum afflāuit fīliae?

Ae.: Nesciō, sed abdūcī ab hōc prōpositō nūllīs ratiōnibus potest.

Le.: Vidē, nē sint incantātōrēs, quī īnstīgent et allectent.

Ae.: Nōuī ego istōs plagiāriōs (5). Sēdulō arceô hoc hominum genus ab 
       aedibus meīs.

Le.: Quid igitur est in animō? Morem gerēs animō puellae?

Ae.: Equidem obluctābor, quoad licēbit. Nihil nōn experiar, quō mūtem illīus 
       sententiam. Quod sī pertendet, ut coepit, nōn pūgnābō cum illīus animō, 
       nē forte uidear θεομαχεῖν, uel potius μοναχομαχεῖν.

Le.: Religiōsē tū quidem loqueris. Sed etiam atque etiam fac explōrēs uirginis 
       cōnstantiam, nē post factī poeniteat, cum mūtāre nōn erit integrum.

Ae.: Equidem adnītar prō meā uirīlī.

Le.: Quid rērum gerunt fīliī?

Ae.: Nātū maximus iamdūdum marītus est, breuī pater futūrus. Minimum 
       ablēgāuī Lutetiam. Nam hīc nihil aliud, quam lūdēbat.

Le.: Quid eō?

Ae.: Vt magister nōbīs redeat stultior, quam exierat.

Le.: Bona uerba.

Ae.: Medius iam coepit initiārī sacrīs.

Le.: Precor, ut bene uertat omnibus.



1. Istud rārō (= īnsolēns) facis
2. Quia iam annus est, quod nōs nōn inuīseris. : Cūr Erāmus "inuīseris" scrīpserit nōn intellegō.
3. Sīc rēs habet: dubitō num "sīc rēs sē habet" rēctius sit.
4. uirginem tam grandem = uirginem tantam
5. plagiārius est quī plagit, id est, quī fūrātur. Trānslātīciō sēnsū plagiārius est quī, uerbī grātiā, fīliam ā patre aliēnat. 
6. rēctam scānsiōnem hūius uocābulī ignōrō